Η Ευρώπη χρειάζεται δεξιότητες – όχι απλώς ιδέες

Η Ευρώπη εξακολουθεί να διαθέτει επιστημονική αριστεία, αλλά υστερεί εκεί όπου κρίνεται το πραγματικό της μέλλον: Στη μετατροπή της γνώσης σε οικονομική ισχύ και τεχνολογική αυτονομία.
Τα πανεπιστήμια παράγουν έρευνα παγκόσμιας κλάσης, όμως η ήπειρος παραμένει εξαρτημένη από τρίτες αγορές για εφαρμοσμένες τεχνολογίες, βιομηχανικά πρότυπα και ανθρώπινο δυναμικό υψηλής εξειδίκευσης.

Το ευρωπαϊκό παράδοξο

Η Ευρώπη δεν πάσχει από έλλειψη ιδεών, αλλά από διαρθρωτική αδράνεια. Οι πολιτικές για την καινοτομία παραμένουν εγκλωβισμένες σε προγράμματα επιδοτήσεων και συμβολικές δράσεις, ενώ το κρίσιμο ζητούμενο —η ανάπτυξη δεξιοτήτων που μεταφέρουν την έρευνα στην παραγωγή— δεν αντιμετωπίζεται ως στρατηγική προτεραιότητα αλλά ως “παράρτημα” της εκπαίδευσης.

Κατά τις πρόσφατες Ημέρες Εκπαίδευσης και Δεξιοτήτων του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας (EIT), αναδείχθηκε το αυτονόητο: Η συζήτηση για την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα δεν μπορεί να περιορίζεται στο ύψος των κονδυλίων, αλλά πρέπει να αφορά την ικανότητα των ανθρώπων να μετατρέπουν την επιστήμη σε προϊόν και πολιτική ισχύ.
Όπως τονίζει η Σίλβια Λέναρτς στο Euractiv, η Ευρώπη χρειάζεται ανθρώπους που δεν θα «παράγουν γνώση για τα συνέδρια», αλλά θα την οδηγούν στην αγορά.

Η ψηφιακή και πράσινη μετάβαση απαιτεί ανθρώπινη μετάβαση

Η ενεργειακή μετάβαση, η τεχνητή νοημοσύνη, η βιοτεχνολογία και η κυβερνοασφάλεια απαιτούν εκατομμύρια νέες δεξιότητες έως το 2030. Ωστόσο, η Ευρώπη εξακολουθεί να λειτουργεί με ρυθμούς δεκαετίας 2000. Οι βιομηχανίες δεν βρίσκουν προσωπικό, τα πανεπιστήμια διδάσκουν ξεπερασμένες ύλες, και οι νέοι καινοτόμοι αναγκάζονται να μεταναστεύσουν για να μετατρέψουν τις ιδέες τους σε επιχείρηση.

Χωρίς τη σύνδεση εκπαίδευσης, έρευνας και βιομηχανίας, η ήπειρος κινδυνεύει να παραμείνει «φυτώριο επιστημόνων για εξαγωγή». Η γνώση παράγεται στην Ευρώπη, αλλά αξιοποιείται αλλού.

Το χάσμα εφαρμογής: Από το εργαστήριο στην αγορά

Το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (EIT) υπενθύμισε, στις πρόσφατες Ημέρες Εκπαίδευσης και Δεξιοτήτων, μια σκληρή αλήθεια: Η Ευρώπη δεν υποφέρει από έλλειψη χρηματοδότησης, αλλά από έλλειψη ανθρώπων που μπορούν να μεταφέρουν την έρευνα στην οικονομία.

Το πρόβλημα είναι συστημικό. Η εκπαίδευση, η έρευνα και η βιομηχανία λειτουργούν ακόμη σε παράλληλα σύμπαντα. Οι ευρωπαϊκές πολιτικές επιμένουν να αντιμετωπίζουν τη γνώση ως «παραγωγή επιστημονικού προϊόντος» αντί ως μηχανισμό οικονομικής ισχύος. Χωρίς δίκτυα μεταφοράς τεχνογνωσίας και χωρίς ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, τα ερευνητικά αποτελέσματα παραμένουν εγκλωβισμένα στα πανεπιστήμια.

Η πράσινη και η ψηφιακή μετάβαση απαιτούν νέες ειδικότητες — μηχανικούς καθαρής ενέργειας, ειδικούς κυβερνοασφάλειας, επιστήμονες δεδομένων, βιοτεχνολόγους. Ωστόσο, τα εκπαιδευτικά συστήματα των κρατών-μελών εξακολουθούν να παράγουν πτυχία που δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες της αγοράς. Οι επιχειρήσεις, από την πλευρά τους, στερούνται τα μέσα και τα κίνητρα να επενδύσουν στην κατάρτιση.

Πρωτοβουλίες υπάρχουν – στρατηγική όχι

Υπάρχουν, βέβαια, φωτεινά παραδείγματα. Πανεπιστήμια και εταιρείες συνεργάζονται σε προγράμματα που συνδυάζουν τεχνική γνώση με επιχειρηματικότητα· μαθητές και φοιτητές δημιουργούν λύσεις για πυρκαγιές, ενεργειακή αποδοτικότητα ή υγεία. Όμως οι περισσότερες από αυτές τις πρωτοβουλίες παραμένουν πιλοτικές νησίδες μέσα σε μια θάλασσα θεσμικής αδράνειας.

Το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη ταλέντου, αλλά η αδυναμία κλιμάκωσης. Η Ευρώπη αποτυγχάνει να μετατρέψει τις καλές πρακτικές σε συστηματικές πολιτικές. Κάθε επιτυχία μένει απομονωμένη, χωρίς ευρωπαϊκό μηχανισμό διάχυσης ή αναπαραγωγής.

Η πολιτική για την καινοτομία χρειάζεται ανασχεδιασμό

Αν η Ευρώπη επιθυμεί να παραμείνει ανταγωνιστική σε ένα περιβάλλον όπου η τεχνολογική ηγεμονία καθορίζει τη γεωπολιτική ισχύ, πρέπει να επαναπροσδιορίσει τη στρατηγική της. Οι δεξιότητες δεν είναι παράπλευρο ζήτημα — είναι ζήτημα επιβίωσης.

Η επιτυχία δεν πρέπει να μετριέται σε αριθμό ευρεσιτεχνιών ή σε νέους κανονισμούς, αλλά σε ανθρώπους που μπορούν να υλοποιήσουν, να συνεργαστούν και να χτίσουν. Ο φοιτητής που μετατρέπεται σε ιδρυτή επιχείρησης αξίζει περισσότερο για το μέλλον της Ευρώπης από μια ακόμη αναφορά σε επιστημονικό περιοδικό.

Χωρίς αποφασιστικές επενδύσεις σε ανθρώπινο δυναμικό, χωρίς μηχανισμούς σύνδεσης εκπαίδευσης και βιομηχανίας και χωρίς κουλτούρα ανάληψης ρίσκου, η Ευρώπη θα συνεχίσει να εξάγει ταλέντο και να εισάγει τεχνολογία.

Η επόμενη κρίση δεν θα είναι οικονομική, αλλά γνωσιακή

Η Ευρώπη δεν κινδυνεύει να μείνει πίσω επειδή δεν έχει ιδέες· κινδυνεύει να μείνει πίσω επειδή δεν έχει μηχανισμούς αξιοποίησης των ιδεών της. Αν δεν αλλάξει ταχύτητα, η καινοτομία θα παραμείνει εγκλωβισμένη στις εκθέσεις και τα φόρουμ, ενώ η πραγματική ανάπτυξη θα συνεχίσει να συμβαίνει αλλού.

Η ήπειρος δεν χρειάζεται άλλο ένα «European Year of Skills». Χρειάζεται σχέδιο μετασχηματισμού ανθρώπινου κεφαλαίου, που να συνδέει τη γνώση με την αγορά, την εκπαίδευση με τη βιομηχανία και τις ιδέες με την εφαρμογή.

Γιατί χωρίς ανθρώπους με τεχνική επάρκεια, δημιουργικότητα και τόλμη, το μέλλον της Ευρώπης θα παραμείνει ένα άψυχο σχέδιο – ένα ακόμη στρατηγικό έγγραφο σε ένα συρτάρι των Βρυξελλών.