Η μελέτη του ΙΟΒΕ φωτίζει την αναπτυξιακή τροχιά των Κατασκευών έως το 2026 και τις προκλήσεις της μετά-RRF εποχής

Η νέα μελέτη του ΙΟΒΕ για τις Κατασκευές στην Ελλάδα φωτίζει μια εντυπωσιακή πορεία ανάκαμψης αλλά και έναν επικίνδυνο ορίζοντα αβεβαιότητας. Την περίοδο 2020-2024, η αξία παραγωγής του κλάδου υπερδιπλασιάστηκε, φθάνοντας τα 15,7 δισ. ευρώ, από μόλις 7,2 δισ. ευρώ τέσσερα χρόνια νωρίτερα. Και όλα δείχνουν ότι αυτή η δυναμική μπορεί να διατηρηθεί ως το 2026, χάρη σε συνδυασμένες χρηματοδοτήσεις από το Ταμείο Ανάκαμψης, το ΕΣΠΑ και τις ιδιωτικές επενδύσεις. Όμως μετά;

Το μεγάλο ερώτημα είναι τι έρχεται μετά το τέλος του RRF. Η μελέτη του ΙΟΒΕ αναγνωρίζει ως κρίσιμη «γέφυρα» ένα χαρτοφυλάκιο έργων υποδομής ύψους 10 δισ. ευρώ για την περίοδο 2027-2030 – σε τομείς όπως οι μεταφορές, η ενέργεια, τα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα και τα ΣΔΙΤ. Όμως αυτό το απόθεμα πρέπει να ενισχυθεί σημαντικά από νέα έργα, δημόσια και ιδιωτικά, για να αποφευχθεί ένα κατασκευαστικό «κενό ισχύος».

Θετικό πρόσημο, σκιές αβεβαιότητας

Η ελληνική κατασκευαστική βιομηχανία επιστρέφει στο προσκήνιο, διεκδικώντας ρόλο-κλειδί στην ανάπτυξη της οικονομίας. Το 2024, οι επενδύσεις στον κλάδο αντιστοιχούσαν στο 6% του ΑΕΠ, με 210.000 εργαζόμενους, μια αύξηση σχεδόν 9% σε σχέση με το 2023. Στο τμήμα Αρχιτεκτόνων και Μηχανικών, οι απασχολούμενοι αυξήθηκαν κατά 21% από το 2020.

Ωστόσο, σύννεφα αβεβαιότητας επισκιάζουν τη θετική εικόνα. Οι πολεοδομικές ανατροπές και η αντισυνταγματικότητα διατάξεων του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (Ν.Ο.Κ.) έχουν ήδη επηρεάσει την έκδοση οικοδομικών αδειών: μόνο στους πρώτους μήνες του 2025, σημειώθηκε μείωση κατά 51% στον αριθμό νέων κατοικιών. Παράλληλα, η πρόσβαση σε δανεισμό παραμένει ακριβή, με επιτόκια δανείων που εκτινάχθηκαν πάνω από 6% το 2024, αν και αποκλιμακώνονται ελαφρά το 2025.

Σύμφωνα με τον Νίκο Βέττα, γενικό διευθυντή του ΙΟΒΕ, «η συνολική πορεία του κλάδου είναι θετική, αλλά η ανάγκη για σχεδιασμό και παρεμβάσεις είναι επιτακτική». Οι διακυμάνσεις στο κόστος και οι πιέσεις στις διεθνείς αγορές ενέργειας και κεφαλαίων επηρεάζουν την πορεία του κλάδου, ενώ η έλλειψη εργατικού δυναμικού γίνεται όλο και πιο οξεία.

Χρηματοδότηση, δεξιότητες, τεχνολογία: το τρίγωνο των προκλήσεων

Η περίοδος 2025-2026 αναμένεται να κινητοποιήσει πόρους άνω των 31 δισ. ευρώ, από επιχορηγήσεις RRF, ΕΣΠΑ και ιδιωτικές επενδύσεις, με προσδοκίες καθαρού τραπεζικού δανεισμού που μπορεί να ξεπεράσει τα 300 εκατ. ευρώ. Ωστόσο, η χρηματοδότηση καθυστερεί, ειδικά στα δημόσια έργα, και αυτό περιορίζει τη ρευστότητα και τη δυνατότητα προγραμματισμού των εταιρειών.

Ταυτόχρονα, ο κλάδος παλεύει να βρει τα στελέχη και τους εργάτες που χρειάζεται. Οι ελλείψεις ανθρώπινου δυναμικού αποτελούν κρίσιμο φρένο για την ανάπτυξη, με την ΙΟΒΕ να προβλέπει ανάγκη για 26.000 επιπλέον εργαζόμενους μέχρι το 2026. Την ίδια ώρα, νέες απαιτήσεις όπως οι πιστοποιήσεις επαγγελματικής επάρκειας, η ενσωμάτωση ESG κριτηρίων και οι ψηφιακές δεξιότητες γίνονται αναγκαίες.

Ο πρόεδρος του ΤΜΕΔΕ, Κωνσταντίνος Μακέδος, ζητά «εθνικό στρατηγικό σχέδιο» με καθορισμένες προτεραιότητες, χρηματοδοτικά εργαλεία και στοχευμένη ενίσχυση των νέων μηχανικών και τεχνικών εταιρειών. Η έμφαση δίδεται και στην ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών όπως το Building Information Modeling (BIM), αλλά και στη διαχείριση του κλιματικού κινδύνου, τόσο στη σχεδίαση, όσο και στη συντήρηση των υποδομών.

Το μέλλον χτίζεται (και κοστολογείται)

Στο αισιόδοξο σενάριο του ΙΟΒΕ, το μερίδιο των Κατασκευών στο ΑΕΠ μπορεί να φτάσει το 7,2% έως το 2026, με την αξία παραγωγής να προσεγγίζει τα 18 δισ. ευρώ. Όμως στο βασικό και πιο συντηρητικό σενάριο, οι επενδύσεις σε κατοικίες μειώνονται στο 2,4% του ΑΕΠ, από 2,8%, οδηγώντας τη συνολική παραγωγή του κλάδου σε στασιμότητα.

Η ανάγκη για νέο πλαίσιο κοστολόγησης και αναθεώρησης τιμών (μέσω ενιαίου συστήματος τεχνικών προδιαγραφών και ηλεκτρονικού μηχανισμού) είναι πλέον κρίσιμη. Η ύπαρξη ενός τέτοιου εργαλείου μπορεί να ενισχύσει την προβλεψιμότητα στους δημόσιους διαγωνισμούς και να περιορίσει τις παρενέργειες του αυξανόμενου κόστους.

Την ίδια ώρα, το ενεργειακό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα των Κατασκευών αποκτά ρυθμιστικό χαρακτήρα. Η πράσινη μετάβαση και οι ενεργειακές αναβαθμίσεις κτιρίων μπορούν να λειτουργήσουν ως νέο αναπτυξιακό κύμα για την επόμενη ημέρα.

Εθνικός Σχεδιασμός ή κατακερματισμός;

Η μελέτη του ΙΟΒΕ κλείνει με μια ισχυρή σύσταση: την ανάγκη σύνταξης Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου για τις Υποδομές και τις Κατασκευές. Ένα ολοκληρωμένο σχέδιο που θα προσδιορίζει ποια έργα προκρίνονται, ποιοι πόροι χρειάζονται, ποιες δεξιότητες απαιτούνται και ποια νομικά και θεσμικά πλαίσια πρέπει να αναθεωρηθούν.

Χωρίς αυτό, ο κλάδος κινδυνεύει να χάσει το momentum της ανάκαμψης και να επιστρέψει σε κατακερματισμένα έργα, καθυστερήσεις και αβεβαιότητα. Με αυτό, μπορεί να διατηρήσει το ρόλο του ως βασικού μοχλού για το ΑΕΠ, την απασχόληση, τις εξαγωγές τεχνικής τεχνογνωσίας και τη βιώσιμη ανάπτυξη.

H νέα μελέτη του ΙΟΒΕ για τις Κατασκευές στην Ελλάδα