Δημογραφική γήρανση και συνταξιοδοτικά βάρη: Οι προκλήσεις για την Ευρώπη

Η δημοσιονομική κατάσταση της Γερμανίας εμφανίζεται, με μια πρώτη ανάγνωση, ιδιαίτερα ισχυρή: το δημόσιο χρέος διαμορφώνεται στο 63% του ΑΕΠ και το δημοσιονομικό έλλειμμα περιορίζεται στο 2,8%. Οι προγραμματισμένες δαπάνες ύψους ενός τρισ. ευρώ αναμένεται να ενισχύσουν την αναιμική ανάπτυξη, μια δυνατότητα που δεν έχουν οι υπερχρεωμένες οικονομίες της Γαλλίας και της Βρετανίας.

Ωστόσο, το δημογραφικό και το συνταξιοδοτικό ζήτημα συνιστούν δυνητικά αυξανόμενες υποχρεώσεις για τη γερμανική κυβέρνηση. Ο επικεφαλής του CDU και Καγκελάριος, Φρίντριχ Μερτς, προειδοποιεί ότι η βιωσιμότητα του κράτους πρόνοιας εξαρτάται από βαθιές μεταρρυθμίσεις. Το ετήσιο κόστος των συντάξεων ανέρχεται στα 400 δισ. ευρώ, ήτοι πάνω από το 31% του ΑΕΠ, ενώ η γερμανική κοινωνία αντιμετωπίζει δημογραφική επιβάρυνση με χαμηλή γονιμότητα και αύξηση του προσδόκιμου ζωής.

Δημογραφική πρόκληση σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Μελέτη του Centre for European Reform υποθέτει σενάριο πλήρους κλεισίματος των συνόρων για τη μετανάστευση, προβλέποντας δραματική μείωση πληθυσμού έως το 2100:

Γερμανία: 84 → 53 εκατ.

Βρετανία: 86 → 48 εκατ.

Γαλλία: 68 → 59 εκατ.

Ιταλία: 59 → 28 εκατ.

Ισπανία: 47 → 24 εκατ.

Πολωνία: 30 → 24 εκατ.

Ακόμη και στις Σκανδιναβικές χώρες παρατηρείται γήρανση του πληθυσμού, με την Σουηδία να εκτιμάται ότι θα μειωθεί από 13 σε 8,8 εκατ. και την Ελβετία κατά το ήμισυ εντός 80 ετών.

Προβλέψεις για τη βιωσιμότητα των συντάξεων

Το κόστος των συντάξεων στην Ε.Ε. ανήλθε στο 12,2% του ΑΕΠ πριν από τρία χρόνια, με υψηλές δαπάνες στην Ιταλία, τη Γαλλία, την Ελλάδα και την Αυστρία. Στη Γερμανία, η αναλογία των ατόμων άνω των 65 ετών σε σχέση με τον πληθυσμό σε ηλικία εργασίας (20–64 ετών) αναμένεται να αυξηθεί από 37,3% το 2022 σε 49,8% το 2050 (Bruegel), οδηγώντας σε μία σχέση ενός συνταξιούχου ανά δύο εργαζόμενους.

Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (EIOPA) επισημαίνει ότι, χωρίς ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, η φτώχεια στους ηλικιωμένους θα γίνει κανόνας, με τον κίνδυνο να φτάνει στο 30% για τις γυναίκες. Η αναλογία εργαζομένων ανά συνταξιούχο αναμένεται να μειωθεί σε 1,5:1, περίπου στο μισό των τρεχουσών τιμών.

Πολιτικές προκλήσεις

Η αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης παραμένει πολιτικά ευαίσθητη. Στη Γαλλία, η αύξηση των ορίων από τα 62 στα 64 έτη προκάλεσε μαζικές διαδηλώσεις. Στη Γερμανία και το Βέλγιο, η προσαρμογή στα 67 έτη είναι προγραμματισμένη μέχρι το 2031 και 2030, αντίστοιχα, ενώ στην Ολλανδία εφαρμόζεται αυτόματη σύνδεση με το δημογραφικό. Στην Ιταλία, το σύστημα Quota 103 επιτρέπει πρόωρη συνταξιοδότηση στα 62 έτη με 41 χρόνια εισφορών, με μακροπρόθεσμο στόχο τα 67 έτη.

Μετανάστευση και δημογραφικό

Η ελεγχόμενη μετανάστευση θεωρείται βασικός μηχανισμός αντιμετώπισης της δημογραφικής συρρίκνωσης και της πίεσης στα συνταξιοδοτικά ταμεία. Χωρίς μεταναστευτικό πληθυσμό, οι πολίτες άνω των 65 ετών στην Ε.Ε. θα φτάσουν το 36% του συνολικού πληθυσμού έως το 2100, αντί 32% με ανοιχτά σύνορα, οδηγώντας σε μείωση του εργατικού δυναμικού, αύξηση φορολογικής επιβάρυνσης και υψηλότερες ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης.

Άλλες στρατηγικές περιλαμβάνουν:

Μείωση ανεργίας

Ενθάρρυνση γυναικείας απασχόλησης

Παράταση εργασίας μεγαλύτερων ηλικιακά εργαζομένων

Κίνητρα για δημιουργία οικογένειας

Η συνδυαστική εφαρμογή αυτών των μέτρων είναι κρίσιμη για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των ευρωπαϊκών συνταξιοδοτικών συστημάτων σε μεσο- και μακροπρόθεσμο ορίζοντα.