Ο TAP συμπλήρωσε 50 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου προς την Ευρώπη από το 2020. Ο ρόλος Ελλάδας και Ιταλίας ως ενεργειακών κόμβων

Η συμπλήρωση 50 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων (bcm) φυσικού αερίου που έχει μεταφέρει στην Ευρώπη ο Διαδριατικός Αγωγός Φυσικού Αερίου (TAP) από το 2020, δεν αποτελεί απλώς έναν αριθμό αλλά μια καίρια ένδειξη του στρατηγικού του ρόλου. Ο TAP, που ξεκινά από το αζέρικο κοίτασμα Shah Deniz II στην Κασπία Θάλασσα, έχει εξελιχθεί σε βασικό μοχλό ενεργειακής διαφοροποίησης και ασφάλειας για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και την Ιταλία, ειδικά σε μια περίοδο όπου η ήπειρος αναζητά λύσεις πέρα από τη ρωσική εξάρτηση.

Η διαδρομή και η συνεισφορά

Ο αγωγός μήκους 877 χιλιομέτρων ξεκινά από τα ελληνοτουρκικά σύνορα, διασχίζει την Ελλάδα και την Αλβανία, περνά κάτω από την Αδριατική Θάλασσα και καταλήγει στη Νότια Ιταλία. Από την έναρξη λειτουργίας του στα τέλη του 2020, έχει παραδώσει 41,7 δισ. bcm στην Ιταλία, 4,8 δισ. bcm στην Ελλάδα και 3,2 δισ. bcm στη Βουλγαρία.

Η σύνδεσή του με τον Διασυνδετήριο Αγωγό Ελλάδας-Βουλγαρίας (IGB), που λειτουργεί από το 2022, έχει επιτρέψει τη μεταφορά καζπιανού αερίου και προς τις βαλκανικές αγορές, ενισχύοντας τον ρόλο Ελλάδας και Αλβανίας ως ενεργειακών κόμβων. Με αυτόν τον τρόπο, ο TAP δεν εξασφαλίζει μόνο τροφοδοσία αλλά και περιφερειακή γεωοικονομική ισχύ για τις χώρες διέλευσης.

Στρατηγικές προεκτάσεις και επέκταση δυναμικότητας

Ο διευθύνων σύμβουλος του TAP, Luca Schieppati, υπογράμμισε ότι το ορόσημο των 50 bcm αποδεικνύει «τον στρατηγικό ρόλο του αγωγού στην ενεργειακή ασφάλεια και στην υποστήριξη των κλιματικών στόχων της Ευρώπης». Ο ίδιος σημείωσε ότι ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη η πρώτη φάση επέκτασης δυναμικότητας, που θα προσθέσει 1,2 bcm ετησίως από το 2026. Η προοπτική περαιτέρω διεύρυνσης μέσω των Market Tests (2023 και 2025) παραμένει ανοιχτή, ανάλογα με τη ζήτηση και τη στρατηγική της ΕΕ για την απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο.

Η εμπορική διευθύντρια του TAP, Marija Savova, επισήμανε ότι ο αγωγός παρέχει «αδιάλειπτη ροή» τα τελευταία 4,5 χρόνια και μάλιστα έχει καταφέρει να μεταφέρει ποσότητες πέραν της ονομαστικής του δυναμικότητας, χάρη σε εμπορικές και τεχνικές προσαρμογές. Αυτή η υπέρβαση, όπως τόνισε, ανέδειξε την Ελλάδα και την Αλβανία ως περιφερειακά hubs στην αγορά ενέργειας, γεγονός που αποκτά μεγαλύτερη βαρύτητα μετά την ενεργειακή κρίση του 2022.

Σύγκριση με άλλους αγωγούς: Nord Stream, TANAP, EastMed, IGB

Nord Stream (Βαλτική): Ο Nord Stream 1 είχε ονομαστική δυναμικότητα 55 bcm/έτος, ενώ ο Nord Stream 2 (άλλο +55) δεν τέθηκε ποτέ εμπορικά σε λειτουργία. Οι εκρήξεις/σαμποτάζ της 26ης Σεπτεμβρίου 2022 άφησαν το σύστημα εκτός, αλλάζοντας δια παντός την εξίσωση του ρωσικού αερίου στην Ευρώπη. Οι έρευνες συνεχίζονται και το 2025 σημειώθηκε σύλληψη υπόπτου στην Ιταλία στο πλαίσιο της γερμανικής ανάκρισης. Με άλλα λόγια, τα «χαμένα» ρωσικά 110 bcm/έτος δεν επιστρέφουν σύντομα, αυξάνοντας την αξία αγωγών όπως ο TAP.

TANAP (δια μέσου Τουρκίας): Ο αγωγός που «ταΐζει» τον TAP έχει σήμερα ~16 bcm/έτος (6 για Τουρκία, 10 προς Ευρώπη), με σχεδιασμό κλιμάκωσης σε 24 και έως 31 bcm/έτος μέσω πρόσθετων σταθμών συμπίεσης. Η τεχνική δυνατότητα υπάρχει και πολιτικά συζητείται ως μέρος της συνολικής αναβάθμισης του Νότιου Διαδρόμου.

EastMed–Poseidon (υπό σχεδίαση): Ο αγωγός ~1.900–2.000 χλμ. από τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου προς Κύπρο–Κρήτη–ηπειρωτική Ελλάδα παραμένει έργο σε εξέλιξη με αβέβαιο χρονοδιάγραμμα. Εντάσσεται στις PCI του ευρωπαϊκού σχεδιασμού και σε έγγραφα της ΕΕ εμφανίζεται ενδεικτική ημερομηνία έναρξης το 12/2028, όμως οι τεχνικές, οικονομικές και γεωπολιτικές παράμετροι (αντιρρήσεις Τουρκίας, μεταβαλλόμενες ανάγκες αγοράς, εναλλακτικά σενάρια LNG/ηλεκτρικών διασυνδέσεων) διατηρούν υψηλό ρίσκο υλοποίησης.

IGB (Ελλάδα–Βουλγαρία): Ο διασυνδετήριος αγωγός που «ξεκλειδώνει» τις ροές του TAP προς τα Βαλκάνια ξεκίνησε εμπορικά το 2022 (3 bcm/έτος) και επεκτείνεται στα 5 bcm/έτος, με άδειες και έργα που «τρέχουν» το 2025. Ο συνδυασμός TAP+IGB είναι αυτός που μετατρέπει Ελλάδα–Βουλγαρία σε πραγματικό διάδρομο διασποράς αερίου στην ΚΑ Ευρώπη.

Επενδυτικό σχήμα και γεωπολιτική αξία

Ο TAP αποτελεί προϊόν διεθνούς συνεργασίας και στο μετοχικό του κεφάλαιο συμμετέχουν οι bp, SOCAR, Snam, Fluxys και Enagás με ποσοστά 20% η καθεμία. Η σύνθεση αυτή αντικατοπτρίζει την πολυεθνική διάσταση του έργου και το ενδιαφέρον ισχυρών ενεργειακών παικτών για τη διασφάλιση της ροής αζέρικου αερίου προς την Ευρώπη.

Η ενεργοποίηση και η σταδιακή επέκταση του TAP εντάσσονται σε μια ευρύτερη στρατηγική διαφοροποίησης πηγών και οδεύσεων που ακολουθεί η ΕΕ. Στην πράξη, ο αγωγός αποδεικνύεται κρίσιμος όχι μόνο για την Ιταλία και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, αλλά και για τη συνολική προσπάθεια μείωσης της εξάρτησης από τη ρωσική Gazprom, ενισχύοντας παράλληλα την πράσινη μετάβαση με τη μείωση χρήσης άνθρακα και πετρελαίου.