Γιατί «καίνε» οι τιμές στην ακτοπλοΐα: Έρευνα της Επ. Ανταγωνισμού

Αναποτελεσματικότητες και πιθανές στρεβλώσεις στη λειτουργία της ακτοπλοϊκής αγοράς, με κεντρικό άξονα προβληματισμού τις υψηλές τιμές των ακτοπλοϊκών εισιτηρίων και το θεσμικό πλαίσιο που ευνοεί αντιανταγωνιστικές πρακτικές, καταγράφει η Επιτροπή Ανταγωνισμού.

Η Ενδιάμεση Έκθεση της Επιτροπής Ανταγωνισμού (ΕΑ) για τον κλάδο της ακτοπλοΐας αναδεικνύει τη ζωτική σημασία του κλάδου για την ελληνική οικονομία, ιδίως για τον τουρισμό, και για την κοινωνική και εδαφική συνοχή της χώρας, καθώς διασφαλίζει τη γεωγραφική συνέχεια μεταξύ ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας.

Η Έκθεση διαπιστώνει ότι ο κλάδος της ακτοπλοΐας χαρακτηρίζεται από έντονη εποχικότητα της ζήτησης, με κορύφωση τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω τουρισμού. Η ζήτηση των μόνιμων κατοίκων και των εμπορευματικών μεταφορών είναι πιο σταθερή και ανελαστική, σε αντίθεση με την ελαστική τουριστική ζήτηση.

Η απελευθέρωση της αγοράς και η εναρμόνιση με το ενωσιακό δίκαιο οδήγησαν τις εταιρείες να επιλέγουν δρομολόγια και συχνότητες με βάση τις επιχειρηματικές τους στρατηγικές, με αποτέλεσμα τουριστικοί προορισμοί (όπως οι Ανατολικές Κυκλάδες) να απολαμβάνουν υψηλότερης ποιότητας υπηρεσίες (πιο πολλά, νεότερα και ταχύτερα πλοία) σε σχέση με λιγότερο τουριστικούς προορισμούς ή προορισμούς με μικρότερη κίνηση.

Το πρόβλημα των τιμών

Όσον αφορά τις τιμές, η ΕΑ εκτιμά ότι στον καθορισμό τους δεν συνεκτιμώνται επαρκώς οι ανάγκες του μέσου χρήστη της υπηρεσίας (π.χ., κατοίκων νησιών, μεταφορέων) ή η υφιστάμενη εισοδηματική κατάσταση στη χώρα, αλλά λαμβάνονται κυρίως υπόψη οι τουρίστες/επισκέπτες των νησιωτικών περιοχών.

Η κρατική πολιτική προσπαθεί να διαχειριστεί το ζήτημα αυτό με παρέμβαση στην πλευρά της ζήτησης, όπως με το «Μεταφορικό Ισοδύναμο».

Η ΕΑ επισημαίνει ότι το κόστος των συμβάσεων δημόσιας υπηρεσίας (άγονες γραμμές) έχει αυξηθεί δραματικά, από περίπου €10 εκατ. ετησίως το 2001 σε €150 εκατ. το 2025, με τον αριθμό των επιδοτούμενων γραμμών να ανέρχεται πλέον σε 75, γεγονός που σηματοδοτεί την αναποτελεσματικότητα του υφιστάμενου σχεδιασμού της ακτοπλοϊκής αγοράς ως προς την εξυπηρέτηση των ελληνικών νησιών.

Θεσμικό πλαίσιο και αντιανταγωνιστικές πρακτικές

Το θεσμικό πλαίσιο, ενώ οριοθετεί συγκεκριμένα τη διαδικασία δρομολόγησης, αφήνει σημαντικό περιθώριο άμβλυνσης της έντασης του ανταγωνισμού λόγω των επιχειρηματικών σχεδίων των ακτοπλοϊκών εταιρειών.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, σημειώνει η ΕΑ, αποτελεί η νομοθετική πρόβλεψη, στο πλαίσιο της διαδικασίας δρομολόγησης, που καλεί τους πλοιοκτήτες να προσαρμόσουν με συμφωνία τα δρομολόγιά τους στις αναγκαίες χρονικές αποστάσεις για λόγους τάξης και ασφάλειας.

Αυτή η θεσμοθετημένη πρακτική προσέγγισης των ενδιαφερόμενων εταιρειών από το Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής (ΥΝΑΝΠ) για επίτευξη συμφωνίας, αν και συνήθης, μπορεί να δημιουργήσει πεδίο επικοινωνίας μεταξύ ανταγωνιστριών επιχειρήσεων, που ενδέχεται να οδηγήσει σε αντι-ανταγωνιστική σύμπραξη.

Η ΕΑ έχει ήδη διαπιστώσει τέτοιες συμφωνίες σε δύο σχετικές αποφάσεις της, όπου καταγράφηκαν συμφωνίες καθορισμού τιμών (κατώτατων τιμών ή κοινής εμπορικής-εκπτωτικής πολιτικής) και κατανομής αγορών (ορισμός πλάνου ή αριθμού δρομολογίων) σε πορθμειακές γραμμές.

Μάλιστα, σε μία περίπτωση, η αντι-ανταγωνιστική συμφωνία επιτεύχθηκε στο περιθώριο αλλεπάλληλων κοινών επαφών των ανταγωνιστριών εταιρειών με το ΥΝΑΝΠ στο πλαίσιο της συγκεκριμένης νομοθετικής πρόβλεψης.

Αντίστοιχος προβληματισμός τίθεται και για την εκπροσώπηση κλαδικών ενώσεων (όπως ΣΕΕΝ, ΕΠΕ, ΣΕΤΚ) στο Συμβούλιο Ακτοπλοϊκών Συγκοινωνιών (ΣΑΣ) και σε άλλα γνωμοδοτικά όργανα του κλάδου, καθώς η σύνθεσή του μπορεί να δημιουργήσει περιθώριο άμβλυνσης της έντασης του ανταγωνισμού.

Αντικίνητρα για αποκλειστική εκμετάλλευση

Το υφιστάμενο πλαίσιο δίνει σημαντική ευελιξία στις εταιρείες για έκτακτη ή εκπρόθεσμη δρομολόγηση. Η ΕΑ επισημαίνει ότι η δυνατότητα έκτακτης δρομολόγησης και σε γραμμές που εξυπηρετούνται με σύμβαση ανάθεσης δημόσιας υπηρεσίας (αποκλειστικής εκμετάλλευσης) ενδέχεται να ακυρώνει στην πράξη την αποκλειστική εκμετάλλευση και να δημιουργεί σημαντική αβεβαιότητα ως προς την οικονομική βιωσιμότητα του δρομολογίου.

Ως αποτέλεσμα, οι εταιρείες μπορεί να προτιμούν να μην εκδηλώσουν ενδιαφέρον για συμβάσεις αποκλειστικής εκμετάλλευσης (άνευ μισθώματος) και να περιμένουν το επόμενο στάδιο για την ανάθεση σύμβασης με επιδότηση (μίσθωμα).

Τι προτείνει η ΕΑ

Η ΕΑ καταλήγει ότι ο εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου χρήζει αξιολόγησης. Θα μπορούσε να συζητηθεί η αλλαγή του σε ένα σύγχρονο δυναμικό, ανταποκρινόμενο και προσαρμοστικό πλαίσιο που θα στηρίζεται στη δημιουργία συνθηκών υγιούς ανταγωνισμού και όχι σε κίνητρα που προκαλούν στρεβλώσεις.

Επιπλέον, κρίνεται σκόπιμη η περαιτέρω διερεύνηση του πλαισίου των συμβάσεων δημόσιας υπηρεσίας, λαμβάνοντας υπόψη τα κίνητρα και τα αντικίνητρα που προκύπτουν από την υφιστάμενη νομοθεσία.

Η Έκθεση υπογραμμίζει ότι η παράλληλη λειτουργία πληθώρας εποπτικών φορέων με αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων και η συχνή αναδιάρθρωση των αρχών δυσχεραίνουν την άσκηση συνεκτικής ρυθμιστικής πολιτικής.

Η ΕΑ καλεί όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να καταθέσουν τις θέσεις τους για τα εξεταζόμενα ζητήματα μέσω υπομνημάτων και δημόσιας διαβούλευσης, προκειμένου να καταρτιστεί η Τελική Έκθεση με στόχο την ενίσχυση του ανταγωνισμού και την επίτευξη της απαραίτητης ισορροπίας μεταξύ οικονομικής βιωσιμότητας των παικτών της αγοράς και εξυπηρέτησης του ευρύτερου δημοσίου συμφέροντος.