Χαφτάρ: Η «σιωπηλή διπλωματία» και οι επιπτώσεις για τα ενεργειακά έργα της Ανατολικής Μεσογείου

Χαφτάρ: Μια φαινομενική αλλαγή στάσης από την πλευρά του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ φαίνεται να παίρνει σάρκα και οστά μετά από μήνες παρασκηνιακών επαφών και σιωπηλής διπλωματίας. Τον Απρίλιο, ο γιος και πιθανός διάδοχος του στρατηγού Χαφτάρ, Σαντάμ Χαφτάρ, πραγματοποίησε μια ιστορική επίσκεψη στην Άγκυρα. Η Τουρκία, η οποία είχε προηγουμένως παρέμβει στρατιωτικά εναντίον των δυνάμεων του Χαφτάρ για να υπερασπιστεί την Τρίπολη το 2019, έκτοτε αξιοποίησε την ανθρωπιστική και διπλωματική δέσμευση για να χτίσει γέφυρες με την ανατολική ηγεσία της Λιβύης.

Ντόμινο στη θάλασσα…

Το λιβυκό κοινοβούλιο βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο ενός περίπλοκου γεωπολιτικού παιγνίου στην Ανατολική Μεσόγειο. Μια θετική ψήφος στη συμφωνία με την Άγκυρα ενδέχεται να μεταβάλει ριζικά το υφιστάμενο status quo, με απρόβλεπτες συνέπειες για τη σταθερότητα και τη συνεργασία στην περιοχή.

Ειδικότερα, εάν το κοινοβούλιο της ανατολικής Λιβύης προχωρήσει στην επικύρωση της τουρκικής συμφωνίας, αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει ένα φαινόμενο ντόμινο σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο — αναδιαμορφώνοντας συμμαχίες, υπονομεύοντας τις υπάρχουσες θαλάσσιες συμφωνίες και τροφοδοτώντας ένα νέο κύμα περιφερειακής έντασης. Ενώ το τελικό αποτέλεσμα παραμένει αβέβαιο, οι πιθανές συνέπειες ήδη προκαλούν σοκ στην Αθήνα, το Κάιρο και αλλού.

Οι ελληνικές και αιγυπτιακές ανησυχίες ωθούν σε επείγουσα διπλωματία

Απαντώντας στο ξαφνικό ενδιαφέρον του λιβυκού κοινοβουλίου για τη συμφωνία με την Τουρκία, η Αθήνα φέρεται να επιδιώκει την αιγυπτιακή παρέμβαση για να αποτρέψει την επικύρωσή της. Ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών, Γιώργος Γεραπετρίτης, πραγματοποίησε ένα μη προγραμματισμένο ταξίδι στο Κάιρο για να συζητήσει το θέμα με τον Αιγύπτιο ομόλογό του, Μπαντρ Αμπντελάτι. Η χρονική στιγμή συνέπεσε με μια νομική κρίση που αφορούσε τον τρόπο που χειρίστηκε η Αίγυπτος το ελληνορθόδοξο μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά, αυξάνοντας περαιτέρω τα διπλωματικά διακυβεύματα.

Σημειώνεται, ότι η Ελλάδα θεωρεί την πιθανή έγκριση από την ανατολική Λιβύη ως άμεση απειλή για τη ναυτιλιακή συμφωνία του 2020 με την Αίγυπτο – μια συμφωνία που βασίζεται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Η συμφωνία -μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης, αντίθετα, παρακάμπτει τις διατάξεις της UNCLOS και αγνοεί εντελώς τα θαλάσσια δικαιώματα των ελληνικών νησιών.

Ενώ η επικύρωση της συμφωνίας από το κοινοβούλιο με έδρα το Τομπρούκ θα τοποθετούσε και τις δύο κύριες πολιτικές παρατάξεις της Λιβύης – την Τρίπολη και το Τομπρούκ – στην ίδια πλευρά όσον αφορά τις αμφισβητούμενες θαλάσσιες διεκδικήσεις της Τουρκίας. Αυτό θα σηματοδοτούσε μια ριζική αλλαγή στη γεωπολιτική της Μεσογείου και θα ενθάρρυνε την προσπάθεια της Άγκυρας να τοποθετηθεί ως η κορυφαία ναυτική δύναμη της περιοχής.

Σε περίπτωση που το Τομπρούκ επικυρώσει την τουρκική ναυτιλιακή συμφωνία, οι επιπτώσεις θα είναι σημαντικές. Θα περιέπλεκε τα κοινά σχέδια της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ για την ανάπτυξη υπεράκτιων κοιτασμάτων φυσικού αερίου και την κατασκευή ενός υποθαλάσσιου αγωγού διασύνδεσης ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτά τα έργα έχουν ήδη σταματήσει εν μέσω αυξανόμενων περιφερειακών εντάσεων.

Επιπλέον, μια έγκριση από τη Λιβύη θα μπορούσε να ενθαρρύνει την κυβέρνηση της Συρίας να διαπραγματευτεί μια παρόμοια συμφωνία με την Άγκυρα, συμπεριλαμβανομένης της θαλάσσιας αναγνώρισης της Βόρειας Κύπρου – μιας αποσχισθείσας οντότητας που αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία. Μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να εμβαθύνει τις περιφερειακές διαιρέσεις και να υπονομεύσει περαιτέρω τις προσπάθειες για πολυμερή συνεργασία στη Μεσόγειο.

Πραγματική αλλαγή ή τακτικός ελιγμός;

Παρά την ανάθεση σε επιτροπή της αναθεώρησης του τουρκολιβυκού μνημονίου, αναλυτές εκφράζουν επιφυλάξεις για τις πραγματικές προθέσεις. Ο πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων, Αγκίλα Σάλεχ, ενδέχεται να επιχειρεί να ενισχύσει τον ρόλο του, καθώς η διεθνής προσοχή στρέφεται στους Χαφτάρ και τον πρωθυπουργό της Τρίπολης, Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά.

Ο Μπιλγκεχάν Οζτούρκ, μη μόνιμος ερευνητής στο Παγκόσμιο Ινστιτούτο Στρατηγικής Έρευνας, δήλωσε στο Middle East Eye ότι η πιθανότητα πλήρους επικύρωσης παραμένει χαμηλή. «Πρόκειται για ελιγμούς που στοχεύουν στην εσωτερική διαμάχη για την εξουσία», είπε.

Ένας Τούρκος αξιωματούχος που γνωρίζει την κατάσταση πρόσθεσε ότι το στρατόπεδο του Χαφτάρ μπορεί να κρατήσει το ζήτημα σκόπιμα άλυτο – χρησιμοποιώντας το ως μοχλό πίεσης, ενώ παράλληλα εμβαθύνει τους δεσμούς με την Άγκυρα χωρίς να δεσμευτεί πλήρως.

Το τρίγωνο Άγκυρα – Κάιρο – Αθήνα υπό νέα πίεση

Η Ελλάδα και η Αίγυπτος είχαν αντιμετωπίσει με επιτυχία το μνημόνιο που υπογράφηκε στις 27 Νοεμβρίου 2019 μεταξύ της Τουρκίας και της τότε Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (GNA) της Λιβύης, υπογράφοντας τη δική τους συμφωνία το 2020. Η συμφωνία αυτή, ωστόσο, υπογράφηκε κατά τη διάρκεια μιας περιόδου τεταμένων σχέσεων μεταξύ Άγκυρας και Καΐρου. Ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν είχε αρνηθεί ανοιχτά να αναγνωρίσει τη νομιμότητα του Αιγύπτιου προέδρου Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 2013.

Ωστόσο, οι σχέσεις έχουν έκτοτε βελτιωθεί. Μια νέα προσπάθεια της Αιγύπτου να μπλοκάρει τη συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης θα μπορούσε να δοκιμάσει την εύθραυστη διπλωματική απόψυξη μεταξύ Άγκυρας και Καΐρου, ενδεχομένως αναζωπυρώνοντας εντάσεις που μόλις πρόσφατα είχαν αρχίσει να υποχωρούν.

Απρόσμενη επίσκεψη στην Αθήνα

Στην Αθήνα βρίσκεται από το βράδυ της Δευτέρας ο Αλ Σαντίκ Χαφτάρ, πρωτότοκος γιος του Χαλίφα Χαφτάρ —ηγέτη της Ανατολικής Λιβύης, που ελέγχει τα ¾ των εδαφών της χώρας και το κοινοβούλιο— σε μια επίσκεψη που χαρακτηρίζεται ιδιωτική αλλά με υψηλό συμβολισμό. Ο 45χρονος έφτασε με ιδιωτική πτήση και κατέλυσε σε κεντρικό ξενοδοχείο υπό άκρα μυστικότητα. Αν και διπλωματικές πηγές επιμένουν πως η επίσκεψη δεν σχετίζεται με την επικείμενη αξιολόγηση του τουρκολιβυκού μνημονίου από τεχνικό κλιμάκιο, η συγκυρία δεν αφήνει περιθώρια για τυχαίες κινήσεις.