ΕΒΕΠ: Ποια είναι η μεσαία τάξη στην Ελλάδα

Το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Πειραιώς επιχειρεί να απαντήσει με πίνακες και διαγράμματα στην ερώτηση, ποια είναι τελικά η μεσαία τάξη στη χώρα μας σήμερα.

Επίσης, μια άλλη ερώτηση που χρήζει απάντησης είναι γιατί στην Ελλάδα ο όρος «μεσαία τάξη» χρησιμοποιείται συχνά στη δημόσια συζήτηση, αλλά δεν έχει έναν απολύτως ξεκάθαρο και ομοιόμορφο ορισμό. Στην πράξη, βεβαίως, μπορούμε να τη δούμε από τρεις οπτικές, τη στατιστική, κοινωνιολογική και οικονομική. Ξεκινώντας από τον οικονομικό ορισμό η μεσαία τάξη συνδέεται, κυρίως, με το εισόδημα σε σχέση με τον μέσο ατομικό μισθό, ή το συνολικό οικογενειακό εισόδημα.

Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ και την Eurostat, η μεσαία τάξη δεν έχει το ίδιο μέγεθος και δύναμη σε όλες τις χώρες και γι’ αυτό σε ευρεία κλίμακα θεωρούνται τα νοικοκυριά που έχουν ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα μεταξύ 75% και 200% του μέσου εισοδήματος της χώρας.

Στην Ελλάδα το μέσο ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα το 2024 κυμαινόταν μεταξύ 11.000–12.000 ευρώ ετησίως ανά άτομο και το κατώφλι της μεσαίας τάξης ήταν περίπου τα 10.000 ευρώ, ενώ το ανώτερο όριο ήταν μεταξύ 22.000–24.000 ευρώ ανά άτομο ετησίως. Αυτή η εισοδηματική κλίμακα για μια τετραμελή οικογένεια αντιστοιχεί σε καθαρό ετήσιο εισόδημα από 24.000 έως 60.000 ευρώ, με την προϋπόθεση ότι, οι ενήλικες που εργάζονται αμείβονται με 2.000–5.000 ευρώ τον μήνα.

Η μεσαία τάξη δεν είναι ασφαλώς μόνο θέμα εισοδήματος, αλλά και βιοτικού επιπέδου, επαγγέλματος και μόρφωσης. Παραδοσιακά στη χώρα μας η μεσαία τάξη περιλαμβάνει τους ελεύθερους επαγγελματίες, μικρομεσαίους επιχειρηματίες, αυτοαπασχολούμενους, δημόσιους υπαλλήλους, στελέχη του ιδιωτικού τομέα και επιστήμονες, όπως γιατρούς, δικηγόρους και μηχανικούς. Επίσης, στη μεσαία τάξη συγκαταλέγονται τα νοικοκυριά που διαθέτουν ιδιόκτητη κατοικία, αυτοκίνητο και μπορούν να καλύψουν βασικές και καταναλωτικές τους ανάγκες.

Στη πολιτική προσέγγιση του όρου, η μεσαία τάξη θεωρείται η «ραχοκοκαλιά» της κοινωνίας και της οικονομίας, γιατί στηρίζει την κατανάλωση, τη φορολογία και την κοινωνική σταθερότητα. Στην Ελλάδα, μετά την κρίση 2009-2019, η μεσαία τάξη συρρικνώθηκε λόγω μείωσης εισοδημάτων, υψηλής φορολογίας και αύξησης ανισοτήτων. Το 2025, οι συζητήσεις για «ενίσχυση της μεσαίας τάξης» αφορούν στη μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης, την αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος, τη σταθερή απασχόληση και την καλύτερη πρόσβαση σε εκπαίδευση και υγεία.

Στο ενδεικτικό διάγραμμα, με την κατανομή των νοικοκυριών στην Ελλάδα, στη χαμηλή τάξη βρίσκονται περίπου το 35%, στη μεσαία τάξη περίπου το 50% και την υψηλή περίπου το 15%. Συγκριτικά με την Ελλάδα, στις χώρες της Ευρωζώνης ο μέσος όρος της μεσαίας τάξης το 2025 βρίσκεται στο 60% και στις 27 χώρες της ΕΕ στο 58%. Σημειωτέον, πως στη Βόρεια Ευρώπη στη μεσαία τάξη είναι οι υψηλά αμειβόμενοι μισθωτοί και στελέχη εταιρειών με σταθερή μεσαία εισοδηματική βάση.

Η σύνδεση της μεσαίας τάξης με τη μικρή και μικρομεσαία επιχειρηματικότητα (ΜμΕ) στην Ελλάδα είναι καθοριστική και αμφίδρομη, αφού η μία τροφοδοτεί και στηρίζει την άλλη. Σαφώς υπάρχει οικονομική σύνδεση, αφού είναι αυτή που αποτελεί το βασικό καταναλωτικό κοινό για προϊόντα και υπηρεσίες που προσφέρουν οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Οι ΜμΕ που είναι το 99,5% των επιχειρήσεων στην Ελλάδα απασχολούν σε πολύ μεγάλο ποσοστό άτομα της μεσαίας τάξης, όπως υπαλλήλους, τεχνικούς και στελέχη.

Αντίστοιχα, πολλά μέλη της μεσαίας τάξης είναι ιδιοκτήτες, ή αυτοαπασχολούμενοι σε μικρές επιχειρήσεις. Επίσης, η κοινωνική ταυτότητα της μεσαίας τάξης είναι ιστορικά συνδεδεμένη με τον μικροϊδιοκτήτη και αυτοαπασχολούμενο. Η μεσαία τάξη στηρίζει την κοινωνική κινητικότητα, με πολλούς νέους να ξεκινούν ως υπάλληλοι και στη συνέχεια να γίνονται επιχειρηματίες, καθώς οι μικρές επιχειρήσεις προσφέρουν τις πρώτες ευκαιρίες απασχόλησης.

Οι περίπου 860.000 ΜμΕ στην Ελλάδα απασχολούν πάνω από 2,5 εκατ. εργαζόμενους, ενώ το 83% των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα δουλεύει σε ΜμΕ και όλοι μαζί ιδιοκτήτες και εργαζόμενοι στις ΜμΕ συνιστούν τον πυρήνα της μεσαίας τάξης. Το συμπέρασμα είναι πως, η μεσαία τάξη και η μικρομεσαία επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Η μεσαία τάξη καταναλώνει και εργάζεται στις ΜμΕ, που αντίστοιχα στηρίζονται και εκπροσωπούνται από τη μεσαία τάξη. Η οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική σταθερότητα εξαρτώνται από τη συγχρονισμένη ενίσχυσή τους. Άλλωστε, οι πιέσεις της τελευταίας δεκαετούς κρίσης στη φορολογία, οι ασφαλιστικές επιβαρύνσεις, η πανδημία και η ακρίβεια έπληξαν ταυτόχρονα μεσαία τάξη και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, δημιουργώντας αλληλένδετη συρρίκνωση. Ως εκ τούτου, το ΔΣ του ΕΒΕΠ επισημαίνει πως η ανάκαμψη της μεσαίας τάξης περνάει μέσα από τη στήριξη των ΜμΕ.

Ο πρόεδρος του Ε.Β.Ε.Π. Βασίλης Κορκίδης, σχολιάζοντας, θεωρεί πως δύσκολα ξεχωρίζει κανείς σήμερα τη χαμηλή από τη μεσαία τάξη. Επίσης, πιστεύει ότι, σύμφωνα με τη φορολογική και καταναλωτική πίεση οι Έλληνες μικρομεσαίοι είναι υπερφορολογημένοι, με αποτέλεσμα ένα μεγάλο ποσοστό του εισοδήματος τους να κατευθύνεται σε άμεσους και έμμεσους φόρους, καθώς και σε εισφορές, περιορίζοντας την κατανάλωση. Σε πολλές χώρες της ΕΕ πράγματι υπάρχει υψηλή φορολογία, αλλά αντισταθμίζεται από ένα ισχυρό κράτος πρόνοιας στην υγεία, την παιδεία και τις κοινωνικές παροχές. Συμπερασματικά, στην Ελλάδα, η μεσαία τάξη και η μικρομεσαία επιχειρηματικότητα είναι μικρότερη σε μέγεθος, φτωχότερη σε εισόδημα και με υψηλότερη φορολογική πίεση, σε σχέση με την Ευρωζώνη και την ΕΕ-27, απαντώντας έτσι στο ερώτημα, γιατί συνήθως χαρακτηρίζεται ως συρρικνωμένη η πρώτη και στριμωγμένη η δεύτερη. Ίσως, μια πιο ξεκάθαρη απάντηση στον σημερινό ορισμό της μεσαίας τάξης να δώσει ο Πρωθυπουργός, σύμφωνα με τις ενισχύσεις που θα ανακοινώσει από το βήμα της ΔΕΘ.