ΑΟΖ: Ελλάδα – Αλβανία δηλώνουν έτοιμες να επανεκκινήσουν τις συνομιλίες εν μέσω παρατεταμένων εντάσεων

Διαπραγματεύσεις μεταξύ Αθήνας και Τιράνων θα ξεκινήσουν για μια ακόμη φορά για τον καθορισμό των θαλάσσιων ζωνών. Μια εξέλιξη που θα μπορούσε να σηματοδοτήσει ένα σημείο καμπής στις σχέσεις τους, οι οποίες αμαυρώθηκαν από νομικές μάχες, εθνοτικές εντάσεις και πολιτικές προκλήσεις.

Η συζήτηση αυτή χρονολογείται από την «ξεχασμένη» απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου για τα Στενά της Κέρκυρας (1949), από τις ευθείες γραμμές βάσης που έχει χαράξει η Αλβανία από το 1970, ενώ το 1992, η Αλβανία πρότεινε στην Ελλάδα την έναρξη διαπραγματεύσεων για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, ωστόσο δεν ξεκίνησαν ποτέ και το 2004, η ελληνική πλευρά αυτή τη φορά, επανέφερε το θέμα των διαπραγματεύσεων. Όμως η Αλβανία ενθαρρυμένη και από τουρκικές παρασκηνιακές παρεμβάσεις, κωλυσιεργούσε θεωρώντας ότι μπορούσε να καθορίσει μονομερώς τα όρια. Άλλωστε η Αλβανία πάντα βορειοδυτικά, πατά σε δύο βάρκες: την Ελλάδα, από την οποία μονίμως παίρνει και την Τουρκία, στην οποία πάντα δίνει.

Μην ξεχνάμε τις διαπραγματεύσεις και την συμφωνία για την ΑΟΖ  του 2009 —η οποία υπογράφηκε υπό τον πρώην πρωθυπουργό της Αλβανίας Σαλί Μπερίσα— ακυρώθηκε το 2010 από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας, το οποίο έκρινε ότι παραβίαζε την εθνική κυριαρχία. Έκτοτε, το ζήτημα παραμένει μια επαναλαμβανόμενη πηγή τριβών.  Έτσι, φτάσαμε στο 2020 και στη διαφαινόμενη παραπομπή του θέματος στη Χάγη, αλλά η διαδικασία εκτροχιάστηκε από μεταβαλλόμενο πολιτικό κλίμα και νέες αντιπαραθέσεις — πιο πρόσφατα τη σύλληψη και καταδίκη του πολιτικού της ελληνικής μειονότητας Φρέντι Μπελέρι στην Αλβανία.

Η υπόθεση Beleri φουντώνει παλιές πληγές

Ο Μπελέρι, εκλεγμένος δήμαρχος της παραθαλάσσιας πόλης της Χειμάρρας το 2023, συνελήφθη δύο ημέρες πριν από τις εκλογές και αργότερα καταδικάστηκε σε δύο χρόνια φυλάκιση για εξαγορά ψήφων. Η κράτησή του προκάλεσε έντονη καταδίκη από την Αθήνα και κορυφαίους Έλληνες αξιωματούχους, οι οποίοι κατηγόρησαν την αλβανική κυβέρνηση ότι στοχοποίησε πολιτικά έναν υποψήφιο ελληνικής καταγωγής. Τα δικαστήρια της Αλβανίας επέμειναν ότι η υπόθεση ήταν αυστηρά δικαστική, αλλά ο χρόνος και η φύση της σύλληψης προκάλεσαν διεθνείς ανησυχίες σχετικά με την ορθή διαδικασία, την επιλεκτική δικαιοσύνη και την πολιτικοποίηση της δικαστικής εξουσίας.

Σύμφωνα με ανεξάρτητους νομικούς εμπειρογνώμονες και παρατηρητές, η σύλληψη, η δίκη και η τελική καταδίκη του Μπελέρι δεν υποστηρίχθηκαν από αδιάσειστα ή οριστικά στοιχεία.

Ειδικότερα, την πιθανή επανέναρξη των συνομιλιών υπαινίχθηκε κατά τη διάρκεια επίσκεψης στην Αθήνα πριν λίγες μέρες ο Αλβανός υπουργός Εξωτερικών, Ιγκλι Χασάνι, ο οποίος συναντήθηκε με τον Γιώργο Γεραπετρίτη, σε μια διπλωματική εθιμοτυπική συνάντηση ρουτίνας, όπως χαρακτηρίστηκε.

«Όπως συμφωνήθηκε προηγουμένως, συνεχίζουμε να εξετάζουμε πλαίσια που αποσκοπούν στην εξεύρεση μιας αμοιβαίως αποδεκτής, νομικώς ορθής και βιώσιμης λύσης, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Το ζήτημα αυτό, όπως και άλλα εκκρεμή θέματα, αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου διαλόγου που διαμορφώνεται από την εμπιστοσύνη και την εποικοδομητική συνεργασία» τόνισε ο κ. Χασάνι.

Στο παρασκήνιο, ωστόσο, αξιωματούχοι συζήτησαν τρόπους για την αναζωπύρωση του διαλόγου που έχει κολλήσει για πάνω από μια δεκαετία, γύρω από μια συμφωνία για τα εδώ και καιρό αμφισβητούμενα θαλάσσια σύνορά, των δύο χωρών.

Στρατηγική Επαναφορά ή Προσωρινή Εκεχειρία;

Η πρόσφατη συνάντηση στην Αθήνα μπορεί να σηματοδοτεί μια ήσυχη στροφή. Και οι δύο πλευρές απέφυγαν να αναφέρουν άμεσα τον Μπελέρι, αλλά τόνισαν την ανάγκη να ξεπεραστούν τα στερεότυπα και να αναζωπυρωθεί η διμερής συνεργασία.

Οι αναλυτές πιστεύουν ότι η πραγματική πρόοδος θα έρθει μόνο εάν η Αλβανία και η Ελλάδα τηρήσουν τη δέσμευσή τους να παραπέμψουν την υπόθεση στη Χάγη. Αυτό θα αποπολιτικοποιούσε τη διαμάχη και θα προσέφερε μια ουδέτερη, νομική επίλυση. Ωστόσο, δεν έχει ανακοινωθεί επίσημο χρονοδιάγραμμα.

Παρά τη ρητορική περί συνεργασίας, οι προκλήσεις παραμένουν. Και στις δύο χώρες, οι εθνικιστικές παρατάξεις συνεχίζουν να εκμεταλλεύονται τις διμερείς εντάσεις για εσωτερικό όφελος. Στην Αλβανία, οι ελληνοαλβανικές σχέσεις έχουν συχνά χρησιμοποιηθεί από αντίπαλα πολιτικά στρατόπεδα —χρησιμοποιούνται για να τροφοδοτήσουν φόβους ή να συγκεντρώσουν υποστήριξη σε εσωτερικές διαμάχες εξουσίας. Εν τω μεταξύ, και η Αθήνα αντιμετωπίζει πιέσεις στο να μην κάνει εδαφικές παραχωρήσεις στο Ιόνιο Πέλαγος.

Η πολιτική ένταση γύρω από την υπόθεση Μπελέρι μπορεί να έχει προσωρινά επισκιάσει τις διπλωματικές προτεραιότητες, αλλά οι πρόσφατες προσπάθειες υποδηλώνουν ότι τόσο η Αλβανία όσο και η Ελλάδα αναγνωρίζουν το κόστος. Εάν οι συνομιλίες επαναληφθούν σοβαρά, η ναυτιλιακή συμφωνία για την ΑΟΖ θα μπορούσε να γίνει όχι μόνο ένα νομικό ορόσημο – αλλά και ένας καταλύτης «για την τελική έξοδο των δύο χωρών από τους παράλληλους κόσμους τους της «ειρηνευτικής» και της «πολεμικής» διπλωματίας», λέει ο Άλμπερτ Ρακίπι του Αλβανικού Ινστιτούτου Διεθνών Σπουδών, με έδρα τα Τίρανα, μόνο εάν η διαδικασία είναι διαφανής και προστατευμένη από πολιτικές παρεμβάσεις τόσο στα Τίρανα όσο και στην Αθήνα .

Οικονομικά Διακυβεύματα και Υπολογισμοί της ΕΕ

Κάτω από τις πολιτικές συνομιλίες, διακυβεύονται οικονομικά και γεωπολιτικά διακυβεύματα. Η Ελλάδα είναι μεταξύ των κορυφαίων εμπορικών εταίρων της Αλβανίας και σημαντικός επενδυτής σε βασικούς τομείς. Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης θα μπορούσε να απελευθερώσει νέες επενδυτικές ευκαιρίες και να βελτιώσει την περιφερειακή σταθερότητα.

Το πιο σημαντικό είναι ότι η επίλυση του θαλάσσιου ζητήματος θα άρει ένα μακροχρόνιο εμπόδιο στη διαδικασία ένταξης της Αλβανίας στην ΕΕ. Οι Βρυξέλλες έχουν ενθαρρύνει και τις δύο χώρες να επιλύσουν τις διαφορές τους μέσω διεθνών μηχανισμών, προειδοποιώντας ότι οι ανεπίλυτες διαφορές υπονομεύουν την ευρύτερη ατζέντα ολοκλήρωσης για τα Δυτικά Βαλκάνια.