Ουκρανία/Oρυκτός πλούτος: Πόση είναι πραγματικά η αξία του

Ουκρανία/Oρυκτός πλούτος: Μετά από μήνες τεταμένων διαπραγματεύσεων, οι ΗΠΑ και η Ουκρανία υπέγραψαν συμφωνία για τον διαμοιρασμό των κερδών και των δικαιωμάτων από τη μελλοντική πώληση ουκρανικών ορυκτών και σπάνιων γαιών, επισφραγίζοντας μια συμφωνία που, όπως δήλωσε ο Ντόναλντ Τραμπ, θα αποτελέσει οικονομικό κίνητρο για τις ΗΠΑ να συνεχίσουν να επενδύουν στην άμυνα της Ουκρανίας και την ανοικοδόμησή της μετά τη μεσολάβηση για μια ειρηνευτική συμφωνία με τη Ρωσία.

Ειδικότερα, η συμφωνία για τον ορυκτό πλούτο της Ουκρανίας, μεταξύ Ουάσινγκτον και Κιέβου, είναι πλέον γεγονός και μένει μόνο να εγκριθεί από το κοινοβούλιο της Ουκρανίας στις 8 Μαΐου, ωστόσο οι εξελίξεις στην επικοινωνία των ΗΠΑ με τη Ρωσία αλλάζουν το γεωπολιτικό κλίμα της περιοχής.

«Έπεσαν» οι υπογραφές ΗΠΑ-Ουκρανίας για τις σπάνιες γαίες: Τα ψιλά γράμματα της Συμφωνίας

Οι εξελίξεις στη γεωπολιτική σκακιέρα είναι καταιγιστικές την τελευταία εβδομάδα, με την υπογραφή της συμφωνίας για τα ορυκτά να έρχεται μερικές μόλις ώρες πριν από την ανακοίνωση των ΗΠΑ ότι θα αποχωρήσουν από τις ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, μια κίνηση που κατά ορισμένους αναλυτές εκλαμβάνεται ως ένα μέσο πίεσης του Βλαντιμίρ Πούτιν από τους Αμερικανούς.

Αν και θεωρητικά η εξέλιξη αυτή δεν επηρεάζει τη συμφωνία για τα ορυκτά, οι γεωπολιτικές συνθήκες δεν αποκλείεται να επηρεάσουν την ομαλή εφαρμογή της, εφόσον πάρει και το οριστικό «πράσινο φως» από την ουκρανική βουλή.

Ίδρυση ενός επενδυτικού ταμείου ανασυγκρότησης ΗΠΑ-Ουκρανίας

Το deal προβλέπει την ίδρυση ενός επενδυτικού ταμείου ανασυγκρότησης ΗΠΑ-Ουκρανίας, το οποίο, σύμφωνα με την κυβέρνηση Τραμπ, θα αρχίσει να αποπληρώνει περίπου 175 δισ. δολάρια σε βοήθεια που δόθηκε στην Ουκρανία από την αρχή του πολέμου.

Σύμφωνα με την ουκρανική πλευρά, το ταμείο θα μοιραστεί 50-50 μεταξύ των ΗΠΑ και της Ουκρανίας και θα δώσει σε κάθε πλευρά ίσα δικαιώματα ψήφου και επιτρέπει στην Ουκρανία να διατηρήσει τον έλεγχο των φυσικών της πόρων.

Όπως αναφέρε σχετικά η πρώτη αναπληρώτρια πρωθυπουργός της Ουκρανίας Yulia Svyrydenko, τα έσοδα του ταμείου θα προέρχονται από νέες άδειες για κρίσιμα υλικά και έργα πετρελαίου και φυσικού αερίου και όχι από έργα που έχουν ήδη ξεκινήσει.

Το εισόδημα και οι εισφορές στο ταμείο δεν θα φορολογούνται στις ΗΠΑ ή την Ουκρανία, είπε, «ώστε οι επενδύσεις να αποφέρουν τα μεγαλύτερα αποτελέσματα» και η μεταφορά τεχνολογίας και η ανάπτυξη αποτελούν «βασικό» μέρος της συμφωνίας.

Ο ορυκτός πλούτος της Ουκρανίας

Τα κρίσιμα ορυκτά της Ουκρανίας περιλαμβάνουν γραφίτη, ουράνιο, τιτάνιο, λίθιο και βηρύλλιο, αν και κανένα από αυτά δεν θεωρείται μεταξύ των πέντε μεγαλύτερων στον κόσμο σε όγκο.

Τα κοιτάσματα μεταλλεύματος τιτανίου της Ουκρανίας θεωρούνται τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη και αντιπροσωπεύουν το 5% των παγκόσμιων πόρων, με περίπου 20.000 κοιτάσματα 116 τύπων, παρά το γεγονός ότι καλύπτει μόλις το 0,4% της επιφάνειας της Γης, χάρη στη σύνθετη γεωλογία της, που περιλαμβάνει και τα τρία κύρια συστατικά του φλοιού της Γης, σύμφωνα με ένα άρθρο του 2022 από την πρόεδρο της Ένωσης Γεωλόγων της Ουκρανίας, Χάνα Λιβέντσεβα.

Διαθέτει επίσης μερικά από τα μεγαλύτερα επιβεβαιωμένα κοιτάσματα λιθίου στην Ευρώπη, συνολικού ύψους περίπου 500.000 τόνων και είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος παραγωγός γαλλίου στον κόσμο.

Σε έκθεση που δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ το καλοκαίρι του 2024 αναφέρεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εντοπίσει την Ουκρανία ως δυνητική πηγή περισσότερων από 20 κρίσιμων πρώτων υλών, συμπεριλαμβανομένων σπάνιων γαιών, όπως το λανθάνιο, το σερίο, το νεοδύμιο, το έρβιο και το ύττριο.

Πρόκειται για σπάνιες γαίες και κρίσιμες πρώτες ύλες οι οποίες χρησιμοποιούνται για την κατασκευή μαγνητών και μπαταριών για ηλεκτρικά οχήματα, κινητά τηλέφωνα και άλλα ηλεκτρονικά είδη και μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν γνωστά υποκατάστατα.

Είναι επίσης απαραίτητες στην παραγωγή αμυντικών προϊόντων και στην αεροδιαστημική βιομηχανία.

Σύμφωνα με άρθρο του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, πάνω από 3.000 από αυτά τα κοιτάσματα ή περίπου το 15% ήταν ενεργά πριν από τη ρωσική εισβολή.

Σπάνιες γαίες: Γιατί κοστίζει τόσο η εξόρυξή τους

Η παραγωγή σπάνιων γαιών είναι εξαιρετικά δαπανηρή και σε πολλές περιπτώσεις επικίνδυνη για το περιβάλλον.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι κρίσιμες πρώτες ύλες και σπάνιες γαίες αποτελούν υποπροϊόν στην εξαγωγή άλλων πετρωμάτων, μετάλλων και πηλού. Η διύλισή τους σε προϊόν που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για βιομηχανικούς σκοπούς είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, επειδή τα μέταλλα πρέπει να διαχωριστούν και να καθαριστούν μεμονωμένα.

«Η διύλιση είναι πραγματικά εκεί όπου τα πράγματα γίνονται δύσκολα», έχει δηλώσει σχετικά ο Pierre Josso, αναπληρωτής διευθυντής του Κέντρου Πληροφοριών για Κρίσιμα Ορυκτά του Ηνωμένου Βασιλείου. «Η διαχείριση του διαχωρισμού τους σε μεμονωμένα στοιχεία απαιτεί πολύ χρόνο και ενέργεια».

Μπορεί επίσης, να είναι μια βρώμικη διαδικασία, καθώς ορισμένα από τα μεταλλεύματα που περιέχουν σπάνιες γαίες έχουν ραδιενεργά στοιχεία, όπως το θόριο. Σημαίνει ότι οι μονάδες επεξεργασίας μπορεί να καταλήξουν με ραδιενεργά απόβλητα, από τα οποία είναι δύσκολο και δαπανηρό να «αδρανοποιηθούν» ή να «απομονωθούν».

Πόση είναι πραγματικά η αξία τους

«Θεωρητικά, η συνολική αξία της παγκόσμιας παραγωγής σπάνιων γαιών ανέρχεται το πολύ σε 15 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως – με έμφαση στο ‘ετησίως’.

Αυτό ισοδυναμεί με μόλις δύο ημέρες παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Ακόμη κι αν η Ουκρανία διέθετε τεράστια κοιτάσματα, η γεωοικονομική τους αξία θα ήταν περιορισμένη», γράφει σχόλιο του Javier Blas στο Bloomberg.

«Ας υποθέσουμε, μαγικά, ότι η Ουκρανία μπορούσε να παράγει το 20% των παγκόσμιων σπάνιων γαιών. Αυτό θα σήμαινε περίπου 3 δισ. δολάρια ετησίως. Για να φτάσουμε τα 500 δισ. δολάρια που ανέφερε ο Τραμπ, οι ΗΠΑ θα έπρεπε να διασφαλίσουν πάνω από 150 χρόνια ουκρανικής παραγωγής».

Η παραγωγή της Ουκρανίας σε αριθμούς

Σύμφωνα με στοιχεία του Reuters, η Ουκρανία δεν διαθέτει επί του παρόντος εμπορικά λειτουργούντα ορυχεία σπάνιων γαιών, ούτε κοιτάσματα υπό ενεργή ανάπτυξη.

Ωστόσο έχει σημαντική παραγωγή και εξαγωγές κρίσιμων πρώτων υλών.

Αυτά είναι τα εξής:

Αλουμίνα: Το 2021 το διυλιστήριο αλουμίνας Mykolaiv (Nikolaev) διύλιζε εισαγόμενο βωξίτη σε 1,8 εκατομμύρια τόνους αλουμίνας ετησίως. Το διυλιστήριο ανέστειλε την παραγωγή μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022.

Άνθρακας: Η Ουκρανία διαθέτει ορυχεία άνθρακα, αλλά βρίσκονται κυρίως στην ανατολική Ουκρανία, σε περιοχές που κατέχονται από τη Ρωσία.

Η παραγωγή άνθρακα της Ουκρανίας μειώθηκε σε 23,3 εκατομμύρια τόνους το 2023 από 64,9 εκατομμύρια τόνους το 2013, σύμφωνα με τα στοιχεία του CEIC.

Γάλλιο: Η Ουκρανία παρήγαγε 1 τόνο γαλλίου το 2021, σύμφωνα με το USGS. Συγκριτικά, η Κίνα παρήγαγε 750 τόνους το 2024.

Γραφίτης: Παραγωγή 1.200 τόνων γραφίτη το 2024. Αντιστοιχεί στο 0,08% του παγκόσμιου συνόλου, σύμφωνα με το USGS.

Επί του παρόντος, το εργοστάσιο Zavalievsky είναι το μοναδικό ενεργό περιουσιακό στοιχείο γραφίτη που λειτουργεί στην Ουκρανία.

Λίθιο: Σύμφωνα με την Κρατική Γεωλογική Υπηρεσία της Ουκρανίας, η Ουκρανία διαθέτει αποθέματα λιθίου 500.000 μετρικών τόνων, τα οποία θα αντιστοιχούσαν στο 1,7% του παγκόσμιου συνόλου. Υπάρχουν δύο έργα λιθίου σε πρώιμο στάδιο, τα οποία θα εκμεταλλεύονται κοιτάσματα σκληρού πετρώματος.

Μαγγάνιο: Από το 2020, η Ουκρανία παρήγαγε το 3,1% του παγκόσμιου μεταλλεύματος μαγγανίου, σύμφωνα με το USGS. Αλλά η παραγωγή έχει μειωθεί από τότε.

Η παραγωγή σιλικομαγγανίου μειώθηκε κατά 45% σε 104.150 τόνους και του σιδηρομαγγανίου κατά 66,5% σε 3.600 τόνους το 2024.

Χάλυβας: Η Ουκρανία παρήγαγε 7,6 εκατομμύρια τόνους χάλυβα το 2024, το 0,4% της παγκόσμιας παραγωγής, από 21,4 εκατομμύρια τόνους το 2021, σύμφωνα με την Παγκόσμια Ένωση Χάλυβα.

Πρώτες ύλες Τιτανίου: Η Ουκρανία ήταν ο πέμπτος μεγαλύτερος παραγωγός σφουγγαριού τιτανίου στον κόσμο με μερίδιο 2,2% στην παγκόσμια παραγωγή και ο έκτος μεγαλύτερος παραγωγός ιλμενίτη με μερίδιο 5,8% το 2020.

Ουράνιο: Η Ουκρανία διαθέτει τα 12α μεγαλύτερα αποθέματα ουρανίου στον κόσμο, 107.200 τόνους, το 2% του παγκόσμιου συνόλου, σύμφωνα με την Παγκόσμια Πυρηνική Ένωση. Ωστόσο, η παραγωγή της Ουκρανίας παρουσιάζει αστάθεια τα τελευταία 10 χρόνια, φτάνοντας τους 455 τόνους ή το 1% του παγκόσμιου συνόλου το 2021.